Ana Tausinga 0

TOHI TANGI KI FALE ALEA

Ana Tausinga 0 Comments
2060 signers. Almost there! Add your voice!
103%
Maxine K. signed just now
Adam B. signed just now

25 Mē 2018

Lord Fakafanua

‘Eiki Sea

Fale Alea ‘o Tonga

NUKU’ALOFA

‘Eiki Sea,

Kaveinga: Tohi Tangi ‘o kole; (1) ke Toloi ‘a e Feme’a’aki he Patiseti 2018/2019 kae; (2) Fakahoko ha ‘Ātita Fakavave ‘o e Konga he Patiseti ‘o e 2015/2016, 2016/2017 mo e 2017/2018 he Ngaahi Potungāue e Kau Minisitā ‘e toko 7; pea ‘oku (3) Fokotu’u atu ke Faka’ilo Faka-Fale Alea

  1. Puipuitu’a:

‘Oku mau faka’apa’apa ki he feitu’u´ na mo ho’o Fale ‘Eiki´ kae ‘atā ke mau ngāue’aki ‘emau totonu faka-Konisitūtone he Kupu 8 ‘o e Lao ‘o e Konisitūtone ‘o Tongá ke fakahū atu ‘emau Tohi Tangi ‘o kole:

(1) Ke toloi ‘a e feme’a’aki he Patiseti 2018/2019 kae;

(2) Fakahoko ha ‘ātita fakavave ‘o e konga he Patiseti ‘o e 2015/2016, 2016/2017 moe 2017/2018 he ngaahi Potungāue e kau Minisitā ‘e toko 7 pea ‘oku;

(3) Fokotu’u atu ke faka’ilo faka-Fale Alea ‘a e hou’eiki minisitā ‘oku fokotu’u hingoa atu ‘i hení, ‘a ia ko e:

  1. Minisitā Ako & Ako Ngāue Mālōloó, Minisitā Fakalotofonua Mālōloó, Minisitā ki Muli´ moe Minisitā ki he Komisoni ‘a e Ngāue Fakapule’anga´ (‘Akilisi Pōhiva),
  2. Minisitā e Ngaahi Potungāue Lalahi´ & Takimamata´ (Semisi Sika),
  3. Minisitā Pa’anga´ (Pōhiva Tu’i’onetoa),
  4. Minisitā Ako & Ako Ngāue´ (Penisimani Fifita),
  5. Minisitā Polisí mo e Minisitā Tukuhau & Kasitomú (Māteni Tapueluelu),
  6. Minisitā Lao mo e Minisitā ki he Pilīsone´ (Sione Vuna Fa’otusia), mo e
  7. Minisitā Fefakatau’aki´, ‘Ilo Fo’ou´ & Kakai´ (Tu’i Uata).

‘Oku mau faka’apa’apa lahi ki he Hou’eiki Nōpelé mo e kau Fakafofonga ‘o e Kakai ‘o e Fale Alea ‘o Tongá kae fakahoko atu ‘emau tangi ke faka’ilo faka-Fale Alea ‘a e kau Minisitā ‘e toko 7. Ko ‘emau tangí he ‘oku mau ongo’i lahi ‘a e tuku atu ‘emau falalá, ‘a e falala ‘a e fonuá kotoa ‘i Tonga´ ni mo muli´ na foki, pea tuku mai ‘e he ‘Ene ‘Afio´ Tupou VI ‘ene falala´ kiate kinautolu ke nau fakalele ‘a e Fonua´ ‘i he founga ‘oku fakapotopoto ma’ae lelei fakalūkufua ‘a Tongá, ka ‘oku hā mahino mai ‘enau pā’usi’i ‘a e mafai mo e falala ne tuku atú. Makatu’unga ‘i he’etau kole ki he ‘Ene ‘Afio´ he ta’u ‘e meimei fā ngofulu (40) ke tau fakalele ai ‘a e Pule’angá, na’a´ ne momoi mai hono mafaí mo ‘ene falalá he 2010 ke tau fakalele ‘a e Pule’angá pea ‘oku taau ke tau mātu’aki tokanga mo fai hotau lelei tahá ke ‘oua na’a tau pā’usi’i ‘a e falala kuo tuku mai kiate kitautolu ‘e he ‘Ene ‘Afio´ mo e kakai ‘o e Fonuá ki he lelei fakalūkufua ma’a Tongá, ‘i he lolotonga´ ni mo e kaha’u ‘etau fānau foki.

Koe’uhí ko ‘emau mahu’inga’ia ke fai hotau lelei tahá ke fakahā ki he ‘Ene ‘Afió mo e kakai ‘o e fonuá ‘oku tau malava ‘o fakalele lelei ‘a e Pule’angá mo e Fonuá, ‘oku mau kole atu ai ki he Feitu’u´ na ke tuku mai hamau faingamālie ke mau ngāue’aki ai ‘emau totonu kuo tuku mai ‘i he Kupu 75 ‘o e Konisitūtoné na’e fakalelei’i he 2010´ ‘aki ‘emau kole atu ke faka’ilo faka-Fale Alea e kau Fakafofonga ‘o e Kakaí ka ko e kau Minisitā he kuo nau maumau’i ‘a e Laó moe ngaahi Tu’utu’uni ‘a e Fale Aleá, ‘ikai ke falala’anga pea kovi ‘enau pulé, maumau’i mo pā’usi’i ‘a e koloa ‘a e Pule’anga´, pea ta’efe’unga ‘enau ngāue´.

‘Eiki Sea mo ho’o Fale ‘Eikí, ko e fuofua Palēmia ‘eni ‘a e Kakaí pea ‘oku mau faka’apa’apa lahi mo ma’u ha ‘ofa lahi kiate ia. Ko e tokotaha ‘eni na’e tukupā ‘ene mo’uí he ta’u ‘e meimei fāngofulu (40) ke ne muiaki ‘a e ngaahi kaveinga ngāue ‘o e pule lelei´, fakamaau totonu´, faka’apa’apa’i e lao´ pea mo tau’i ‘a e faihala ‘a e kau taki he Pule’angá. Ko e tokolahi ‘o kimautolu ‘a e Kakai ‘o e Fonuá na’a mau muimui mo poupou kiate ia koe’uhí ko e ngaahi kaveinga ngāue na’e fai hono matua’í mo ‘emau faka’amua mai ha ‘aho ‘e a’usia ‘e Tonga ha kau Taki ‘oku taaú mo ‘ofa mo’oni ‘i he ’Ene ‘Afió ko e Tu’i ‘o Tongá, Hou’eikí moe Kakai ‘o e Fonuá kae tautautefito ki he’etau fānau ko e kaha’u ‘o Tongá. Ko e ‘aho´ ni kuo masivesiva ‘emau ‘amanaki´.

Kapau te mau longo pē ‘o ‘ikai fai e tangi´ ni ‘e pehē ‘e he Pule’anga ko ení ‘oku sai pē e ngaahi ngāue kovi ‘oku nau faí, pea ko e tā sipinga kovi ia ki he kakai ‘o e fonuá pea toe masiva ange ai pē e kakaí kae tu’umālie ha tokosi’i he founga hala mo mātu’aki fakatu’utāmaki ki he langa fakalakalaka hotau fonua´ ni.

Ko ia ko e makatu’unga ‘a e Tohi Tangi´ ni ko ‘emau ‘ilo kuo monuka ‘a e Konisitūtoné mo e ngaahi Lao ‘o e Fonuá, mo pā’usi’i ‘etau koloa´, ‘a ‘emau pa’anga tukuhau na’e tauhi ‘e he Pule’anga ko ‘ení ‘i he ngaahi Patiseti fakata’u he 2015/2016, 2016/2017 mo e 2017/2018 ‘i he ni’ihi ‘o e ngaahi Potungāue ‘o e kau Minisitā ‘oku mau fokotu’u atu ke faka’ilo faka-Fale Aleá.

‘Oku ‘amanaki ke feme’a’aki ho Fale ‘Eiki´ ‘i he Patiseti 2018/2019´, pea koe’uhí ko e ngaahi tukuaki’i ‘oku mau ‘oatu ‘i he Tohi Tangi´ ni ki hono pā’usi’i ‘e he kau Minisitā kuo mau lave ki aí ‘a ‘etau pa’anga tukuhaú he ngahi Patiseti ‘o e ngaahi potungāue ‘oku nau taki aí, ‘oku mau pehē ‘oku ‘ikai taau pea ta’efe’unga ‘enau tatakí mo e pulé pea ‘oku mau fu’u hoha’a lahi na’a toe hokohoko atu pē hono pāusi’i ‘emau pa’anga tukuhaú he ngaahi vouti tatau he Patiseti 2018/2019´.

‘Oku mau lave’i pē ‘a e felemofafo ‘a e ngaahi fatongia ‘o e Feitu’u´ na mo ho’o Fale ‘Eikí mo e ngaahi fatongia ‘a e Pule’angá ki he Fonuá, ka ‘oku mau mahu’inga‘ia ke fakatonutonu kei taimi ‘etau taumu’a folaú koe’uhí ke fakalelei’i ‘etau mape folaú mo e founga folaú ki he lelei fakalūkufua ‘o e Fonuá. Ko ia ‘oku mau tautapa atu ai ki he Feitu’u´ na pea mo ho’o Fale ‘Eiki´ ke toloi mu’a ‘a ho’omou feme’a’aki ‘i he Patiseti 2018/2019 kae ‘uluaki fai hano ‘ātita’i e ngaahi pa’anga ‘oku fai hono tukuaki’i he Tohi Tangi´ ni na’e pā’usi’i he Patiseti 2015/2016, 2016/2017 mo e 2017/2018´.

Ka fakamo’oni’i ‘e he ‘Ātiá ‘a ho’o Fale ‘Eiki´ ‘oku mo’oni hono pā’usi’i ‘o e ngaahi Patiseti kimu’á pea ‘oku mau pehē ‘oku ta’efe’unga ke hoko atu ‘a e kau Minisitaa´ ni ke nau ngāue-hala-’aki ‘etau pa’anga tukuhaú pea ‘oku taau ke fakahoko ha faka’ilo faka-Fale Alea ‘o kinautolu koe’uhí kuo nau pā’usi’i ‘ae falala kuo tuku mai ‘e he ‘Ene ‘Afió mo e kakai ‘o e fonuá kiate kitautolú pea kuo nau maumau’i e Lao ‘o e Fonuá.

‘Oku ‘i ai foki mo e ngaahi tukuaki’i kehe ‘oku ‘ikai ha’anau fekau’aki pea mo e Patisetí ka ‘oku kau pē ia he ngaahi makatu’unga ‘oku fai ai ‘ae Tangi´ ni pea mo fokotu’u atu ke fakahoko ha faka’ilo faka-Fale Alea pea ‘e ‘oatu pē mo ia ‘i he Tohi Tangi´ ni.

  1. Ko e Ngaahi Tukuaki’í:

Ko e ngaahi tukuaki’i ‘eni ‘oku makatu’unga ai ‘a e lāungá pea ‘oku mau fokotu’u atu ke fai’aki ‘a e faka’ilo faka-Fale Alea ‘o e kau Minisitā ‘e toko 7´. Fakatokanga‘i ange ‘oku teuteu‘i mavahe pē ‘a e fokotu’u ki he faka‘ilo faka-Fale Aleá ‘o fakatatau ki he Vahe 3, Kupu 87 ‘o e Ngaahi Tu’utu’uni ‘o e Ngaahi Fakataha mo e Ngaahi Fatongia ‘o e Fale Alea 2016 ‘a ia ‘oku fakahū fakataha atu mo e Tohi Tangi´ ni:

  1. Maumau’i ‘a e Ngaahi Lao moe Ngaahi Tu’utu’uni Faka-Fale Aleá mo e Pa’anga Tukuhau´:
    1. Konga IV, Kupu 16(5) mo e Kupu 17-19, Lao ki hono Pule’i ‘o e Pa’anga ‘a e Fonuá 2010
  • Aleapau Ngāue ‘a Paula Pīveni Piukala mo e Potungāue Ako´ & Ako Ngāue´, Nōvema 2015-‘Epeleli 2016 ($200,000/mahina 5) (Vakai ki he Tatau 1)
  • Aleapau Ngāue ‘a ‘Īkani Taliai & Potungāue e Ngaahi Ngāue Faka-Lotofonua´, ‘Aokosi 2017 (AUD148,000, ofi he $300,000/mahina 24), (Vakai ki he Tatau 2)
  • Aleapau Ngāue Fakaangaanga ‘a Tēvita Mūsika Koli, ‘Aokosi 2017 (lau ‘aho $105 he ‘aho), (Vakai ki he Tatau 3)
  • Tu’utu’uni Kapineti Fika 917 ke fakangāue’i ha toko 9 (Vakai ki he Tatau 4);
  • Fokotu’utu’u ke toe fakahoko ha Aleapau Ngāue ‘a Paula Pīveni Piukala he founga hala ($100,000/māhina ‘e 3) (Vakai ki he Tatau 5);
  • Fakangāue’i ‘ikai ha Aleapau Ngāue ‘a Lōpeti Senituli ko e Fale’i Fakalao ‘a e Palēmiá, ‘Epeleli 2018 (lolotonga feinga’i ke vahe he tu’unga Taki Ngāue´, ofi he $73,000 ta’u) (fakahā pe ‘e Lopeti Senituli ‘i he letio 87.5 FM he ‘aho 5 ‘o Mē, 2018)
  1. Kupu 23(2) mo e Kupu 24(3), Lao ki he Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamata 2016
  • ‘Ikai fakahoko ‘a e tu’utu’uni ‘ae Fakamaau Lahí ke fakafoki ‘a e Sea ‘o e Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá, Tomifā Paea, 2016 (Vakai ki he Tatau 6)
  • ‘Ikai tauhi ke taau ‘a e pa’anga ngāue ‘a e Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá, 2015-2018 (Vakai ki he Tatau 7)
  1. Kupu 13 mo e 14, Lao ki he Komisoni e Ngāue Fakapule’anga (Fakatonutonu) 2010
  • Hopo pea mo e Taki Ngāue ‘a e Potungāue Ako & Ako Ngāue Claude Tupou, 2016, (Vakai ki he Tatau 8)
  • Hopo mo ‘Eiki Fane Tupou Vava’u Kaho, ‘Ilaisipa ‘Alipate, Elsie Fukofuka & Māsela Taumoepeau Fotofili, Potungāue ki Muli´, 2016 (Vakai ki he Tatau 9)
  1. Kupu 51(5), Lao ‘o e Konisitutone ‘o Tonga (Fakatonutonu) 2016
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Ako & Ako Ngāué
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Faka-Lotofonuá
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Ngaahi Ngāue Lalahí
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Takimamatá
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Pa’anga
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Lao & Pilīsoné
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Polisí mo e Tukuhaú & Kasitomú
  • ‘Ikai fakahū ha Fakamatala Fakata’u 2015-2017, Potungāue Fefakatau’akí, ‘Ilo Fo’oú & Kakaí
  1. Kupu 44(d), Lao ki he Ngaahi Hia (Fakatonutonu) 2016
  • Fa’ufa’u ke fakavaivai’i pe to’o e toenga mafai ‘o e Tu’í hili ‘a e fakalelei fakapolitikale he 2010´, ‘a ia na’e momoi mai ai ‘a e konga lahi e mafai ‘o e Tu’í ki he Kapinetí, (Vakai ki he Tatau 10)
  1. Kupu 7, Lao ki he Lau’ikovi (Fakatonutonu) 2010
  • Fa’ufa’u ke lau’ikovi’i ‘a e Tu’í mo hono Falé mo e ni’ihi ‘o e Kakai ‘o e Fonuá pea tufaki he ‘initanetí ki māmani (Vakai ki he Tatau 11)
  1. Ko e ngaahi lao eni ‘oku maumau’i ‘e he ngāue ‘o e Pa’ake Popuá mo e mala’e tāpulú ‘i he ‘ikai fou he founga ngāue totonu kuo kotofa ‘e he laó:
  • Lao ki he Malu’i e Nofo’anga mo e Fakafanau’anga ‘o e Manupuna mo e Ika 1988 pea malu’i ai ‘a Fanga’uta mo Fangakakau
  • Lao ki he ngaahi Pa’ake 1988. Ko Fangakakau pea mo Fanga’uta ko e ‘uluaki Pa’ake ia ke malu’i ‘i Tongaʹ ni. Naé ósi íai á e Palani e Puleánga ki Fangaúta he 2000 ‘o malu’i ai ‘a Popua
  • Lao ki he ngaahi me’a fakahisitōlia mahu’inga (Preservation of Objects of Archeological Interest Act CAP 90, Vol 3
  • Lao ki he ‘Ātakaí (EIA Act) mo e ngaahi tu’utu’uni ‘a e Kōmiti ki he EIA na’e ‘ikai ke fakakakato ‘e he ngāue ‘oku lolotonga fai ‘i Popuá.
  1. Pule’i Hala:
    1. Ko e ngaahi aleapau mo e tu’utu’uni ngāue kotoa ‘i he Kupu 2.1.1. ko e ngaahi kaungāme’a lelei pe fāmili ‘o e kau Minisitaá. Na’e ‘ikai fakahū ‘a e ni’ihi ‘o e ngaahi aleapau ngāue ko ‘ení ki he Kōmiti Fakatau ‘a e Puleángá ‘o fakatatau mo e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Pa’anga ‘a e Pule’angá 2010. Na’e ‘i ai ‘a e alepau na’e fakahū ki he Kōmiti Fakatau ‘a e Pule’angá ka na’e ‘ikai taau ke tali ‘o fakatatau ki he tu’utu’uni ‘a e Kupu 16(5) mo e Kupu 17-19 ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Pa’anga ‘a e Pule’angá. ‘I he ‘ikai fakahū ‘a e ngaahi aleapau ngāué mo hono tali ha alepau ngāue neongo ‘oku ‘ikai taau mo e tu’utu’uni ‘a e Laó, ‘oku´ ne hulu’i mahino mai ai ‘a hono ta’efaka’apa’apa’i mo hono mio’i ‘a e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Pa’anga ‘a e Pule’angaá ke fakangāue’i mo ma’u ai he kaungāme’a pe fāmili ‘o e kau Minisitaá ha pa’anga lahi pea ko e taha ‘eni e nāunau ‘o e pule’i halá pe ko e ‘ai mahino angé ko e pule founga kākaá;
  1. Na’e mo’ua ‘a e Pule’angá ‘i hono tuku ta’efakalao ’e he Minisitā ki he Takimamatá ‘a e Sea ‘o e Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá, Tomifā Paea,’o hangē ko ia ko e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau Lahí ‘oku hā ‘i he Kupu 2.1.2ʹ. Na’e tu’utu’uni ‘e he Fakamaau Lahí ke fakafoki ‘a e Sea ki he Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá ka ‘oku te’eki fai ‘eni ‘e he Minisitā ki he Takimamatá ‘o a’u ai ki he ‘ahó ni. Ko e talangata’a ‘eni ki he tu’utu’uni ‘a e Fakamaau Lahí pea ‘oku hoko ai mo e maumau lao ki hono tokanga’i mo ngāue’aki ‘a e pa’anga ‘e $1.5m he ta’u ‘oku ‘ave ‘e he Pule’angá ke ngāue’aki ‘e he Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá. Ko e Seá ‘oku kau ki he fakamo’oni he tohi sieke’a e Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá pea kapau ‘oku ‘ikai ke fakafoki ‘e he Minisitaá ‘a e Seá ki hono lakangá pea kuo fuoloa hono pā’usi’i ‘a e pa’anga ‘a e Ma’u Mafai Lahi ki he Takimamatá. ‘Oku fiema’u ke fai hano ‘ātita’i pe ‘oku fēfē ‘a hono pule’i mo hono ngāue’aki ‘a e pa’anga ko ení talu mei he ta’u fakapa’anga 2015/2016, 2016/2017 moe 2017/2018 kimu’a pea toki hoko atu ki he Patiseti 2018/2019ʹ koe’uhí ‘oku ‘ikai ha sea ‘a e Ma’u Mafai ki he Takimamatá pea ko hai ia ‘okú ne fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni ta’efakalao ki hono ngāue’aki ‘o e pa’anga ko ení.
  1. Ko e ‘ulungia ‘a e Pule’angá he ngaahi hopo mo e kau ngāue fakapule’angá ‘o hangē ko ia he Kupu 2.1.3 ‘o makatu’unga he tu’utu’uni hala kuo fai ‘e he Minisitā Ako Mālōloó ‘i he 2015ʹ pea pehē ki he Minisitā ki Muliʹ he 2016 kae ‘ikai ha makatu’unga lelei ‘o fakatatau mo e ngaahi tu’utu’uni ‘a e Lao ki he Komisoni e Ngāue Fakapule’angá 2010ʹ. ‘Oku uesia ai ‘a e fua fatongia ‘a e Potungāué mo e Pule’angá ki he kakai ‘o e Fonuá pea mo e ma’u’anga mo’ui ‘a e kau ngāué mo honau ngaahi fāmilí. Ko e taha ‘eni e nāunau ‘o e pule’i halá.
  1. Ko e fatongia ‘o e kau Minisitaá ke nau fa’u mo fakahū ‘a e Līpooti Fakata’ú ki he Fale Aleá ‘o fakatatau ki he Kupu 51(5) ‘o e Konisitūtone ‘o Tongá. ‘I he ‘ikai fakahū ‘e he kau Minisitaá ‘a e ngaahi Lipooti Fakata’u ‘o ‘enau ngaahi Potungāué mei he 2015-2017 ‘o hangē ko ia ‘oku hā ‘i he Kupu 2.1.4 ‘i ‘olungá, ‘oku nau maumau’i ai ‘a e Konisitūtone ‘o Tongá, ko e taha ‘eni e naunau ‘o e pule’i hala´.
  1. Ko e fakapulipuli’i hono fa’u ‘a e ngaahi Lao Fakaangaangá ‘o hangē ko ia he Kupu 2.1.5 ke fakavaivai’i pe to’o ‘a e mafai ‘o e Tu’í ko e fakafepaki ia ki he Tu’í pea ko e talisone ia he Kupu 7 e Lao ki he Hia 2016ʹ. Na’e te’eki ai ke fai ha talanoa mo e Kakai ‘o e Fonuá ‘o hangē ko ia na’e fakahoko ki he fakalelei fakapolitikale ‘i he 2006-2010 ki ha fa’unga fakapolitikale ‘oku taau pea mo Tongá. Ko e fa’ufa’u ke fakavaivai’i pe to’o e ngaahi toenga mafai ‘o e Tu’í ko e talisone ia pea ko e nāunau ia ‘o e pule’i hala´.
  1. Ko hono fa’ufa’u ‘e he Minisitā Fefakatau’akí, ‘Ilo Me’a Fo’oú & Kakaí, Tu’i Uata, mo ha ni’ihi kehe, ha ngaahi fakamatala ke lau’ikovi mo tukuhifo ‘a e ngeia ‘o e Tu’í mo hono Falé pea mo ha kakai ko e hia ia ‘i he Lao ki he Lau’ikoví pea ko e naunau ia ‘o e pule’i halá.
  1. Ko e maumau’i ‘a e ngaahi Lao ki he malu’i e ngaahi Paaká koe’uhí ko e langa ‘o e Paaká mo e mala’e tāpulu ‘i Popuá ‘oku hoko ai ke toe maumau mo e ngaahi matāfangá, ngaahi fetu’u fanau’anga ‘o e iká moe fanga manupuná pea ko e nāunau ia ‘o e pule’i halá.

´

  1. Ta’efe’unga:
    1. ‘Oku mahino na’e fakakouna ‘e he Minisitā Ako Mālōloó ‘a e Kōmiti Fakatau ‘a e Pule’angá ke fai ha tu’utu’uni ‘o maumau’i ai ‘a e Lao ki he Pule’i ‘a e Ngaahi Pa’anga ‘a e Puleánga 2010 kae tali ke fakangāue’i ‘a Paula Pīveni Piukala ‘i he 2015/2016 he mahina ‘e 5 ki he $200,000. ‘I he maumau’i ‘a e Lao ki he Pule’i ‘a e Ngaahi Pa’anga ‘a e Pule’angá ‘oku pā’usi’i ai ‘a e pa’anga tukuhaú. Ko e kaungāme’a ofi ‘o e Palemiá ‘a Paula Pīveni Piukala mo e kaungāme’a fafale ‘o hono foha lahí. ‘Oku ta’efunga ia mo ha kau Minisitā ke nau fakakouna ha Kōmiti ke nau maumau’i e Laó ke fakangāue’i honau kaungāme’a ke ne ma’u ha pa’anga lahi.
  1. ‘Oku mahino mei he tu’utu’uni Kapineti Fika 757 ‘o e ‘aho 21 ‘o Siulai 2017 ke fakangāue’i ‘a ‘Ikani Taliai ki he AUD74,000 (ofi he TOP150,000) na’e ‘ikai ‘ave ki he Kōmiti Fakatau ‘a e Pule’angá. ‘Oku mahino heni ‘a e fakakouna ‘e he Minisitā ki he Potungāue Faka-Lotofonua´, ‘Akilisi Pōhiva, ‘a e Kapineti ke nau maumau’i e Lao ki he Pule’i ‘a e Pa’anga ‘a e Fonua´ ki hono fakangāue’i ‘o ‘Ikani Taliai pea ‘oku pā’usi’i ai ‘a e pa’anga tukuhau´. ‘Oku mātu’aki ta’efe’unga ia mo ha Minisitā ke ne fakakouna ‘a e Kapinetí ke nau fakahoko ha ngāue ta’efakalao.
  1. ‘Oku mahino mei he Aleapau Fakaangaanga ‘o ‘Akosi 2017 na’e feinga ‘a e Minisitā ‘o e Potungāue Faka-Lotofonua´,’Akilisi Pohiva, ke fakangāue’i hono foha ‘i he fono´, Tevita Musika Koli, kae ‘ikai ‘ave ki he Komiti Fakatau ‘a e Pule’angá. ‘Oku mātu’aki ta’efe’unga ia mo ha Minisitā ke ne feinga ke fakangāue’i hano fāmili ofi ‘o ‘ikai fou he founga kuo tu’utu’uni he laó ki hono fakangāue’i ha taha ‘i he Pule’angá.
  1. ‘Oku mahino mei he Tu’utu’uni Kapineti Fika 917 ‘o e ‘aho 30 ‘o ‘Akosi 2017 na’e fakakouna ‘e he Minisitā ‘a e Potungaue Faka-Lotofonua´, ‘Akilisi Pohiva, ‘a e Kapinetí ke fakangāue’i ha toko 9 kae ‘ikai ‘ave ki he Kōmiti Fakatau ‘a e Pule’angá. Ko e fakakātoa ‘a e ngāue ki he Pa’ake Popuá pea mo e Mala’e Tāpulú ‘oku ‘i he $6m. ‘Oku matu’aki ta’efe’unga ia ke fakakouna ‘e he Minisitaá ‘a e Kapinetí ke nau faitu’utu’uni ta’efakalao ke fakangāue’i ha kakai kae ‘ikai muimui ki he ngaahi Tu’utu’uni ‘oku hā he Lao ki hono Pule’i ‘a e Pa’anga ‘a e Fonuá pea ‘oku nau pā’usi’i ai ‘a e pa’anga tukuhau´.
  1. ‘Oku lolotonga ngāue ta’efakalao ‘a e tokotaha Fale’i Faka-Politikale ‘a e Palēmiá, ‘a ia ‘oku´ ne fiema’u ke vahe he lēvolo ‘o e kau Taki Ngāué (ofi he $73,000 he ta’u) kae ‘ikai ‘ave ki he Kōmiti Fakatau ‘a e Pule’angá pea ke toki tali he Komisoni ki he Ngāue Fakapule’angá pea toki kamata ngāue. ‘Oku mātu’aki ta’efe’unga mo’oni mo e Palēmiá ke fakahoko ‘a e ngāue ta’efakalao ko ‘ení pea mo ngāue’aki ‘a e pa’anga tukuhaú ke folau ‘ene Fale’i Faka-Politikalé ki tu’apule’anga.
  1. Koe’uhí ko e natula fakapulipuli hono fa’ufa’u ‘a e ngaahi Lao Fakaangaanga ke fakavaivai’i pe to’o e mafai ‘o e Tu’í ko e talisone ia. Ko e hia talisoné ko e taha ia he hia mamafa he Fonuá pea ‘oku mātu’aki ta’efe’unga mo’oni ki ha Minisitā ke ne fakahoko pe poupou ki ha ngāue ta’efakalao pehe´ ni.
  1. ‘Oku fu’u mātu’aki ta’efe’unga ‘aupito ha taha ‘oku´ ne fa’ufa’u ke lau’ikovi’i pe tukuhifo ‘a e Tu’í mo hono Falé, mo ha kakai kehe ke ne hoko ko ha Minisitā he Pule’anga Tongá ‘o hangē ko e fa’ufa’u na’e fai ‘e Tuí Uata mo e ni’ihi kehe ke tufaki e ngaahi fakamatalá ‘i he Feisipuká (Facebook).
  1. Maumau’i mo Kākaa’i ‘a e Koloa ‘a e Pule’angá:

Ko e ngaahi ngāue ta’efakalao kotoa kuo fakahoko ‘e he kau Minisitā kuo mau lave ki aí, ‘oku maumau’i mo kākaa’i ai ‘a e koloa ‘a e Pule’angá ‘a ia ko e pa’anga tukuhau ‘a e Fonua.´ Ko ha Minisitā ‘oku´ne fa’ufa’u ke lau’ikovi’i ‘a e Tu’í mo hono Falé, pea mo ha kakai ‘o e Fonuá, ‘oku mātu’aki maumau’i ai ‘a e pa’anga tukuhau ‘a e kakaí ke ne vahe ai.

Ko e pa’anga tukuhau ko ‘ení na’e ‘i he Patiseti ‘a e ngaahi Potungāue ‘oku felāve’i mo e ngaahi ngāue ta’efakalao ko ‘eni´ 2015-2017´ pea ‘e toe hoko atu ki he Patiseti ‘o e 2018/2019´ kapau he’ikai ke fakatonutonu.

‘Oku mātu’aki fiema’u ke fai hano ‘ātita’i ‘a e ngaahi pa’anga ‘oku felave’i mo e ngaue ta’efakalao´ ni kimu’a pea toki alea’i ‘a e Patiseti 2018/2019´ he ‘oku mahu’inga ke ta’ofi ‘a e ngaahi ngāue ta’efakalao ko ‘ení he ‘oku ta’efe’unga ke hokohoko atu ‘a hono kākaa’i e koloa ‘a e Pule’angá mo e Fonuá.

Talu á e hoko á e Palēmia ko éni ki he lakangaʹ he 2015 mo e ámanaki lelei á e Kakaiʹ ki ha langa á e Fonuaʹ pea óku ha éni he tuai éne ngaue ki he langa e ngaahi maumau he matangi Gita mo Keniʹ ka kuo siva émau ámanakiʹ, koia ókuʹ mau óatu ai á e tangiʹ ni ki he Feituúʹ na.

3.Ko e Ngaahi Tangi:

Koe’uhī ko e ngaahi tukuaki’i mamafa ‘oku hā ‘i ‘olungaʹ, ko kimautolu ‘oku mau fakamo’oni hingoa ‘i laló ‘oku mau Tangi:

3.1 Ke Toloi ‘a e Feme’a’aki he Patiseti 2018/2019ʹ;

  1. Kae Fakahoko ha ‘Ātita Fakavave ‘o e Ngaahi Konga ‘i he Patiseti ‘o e 2015/2016 mo e 2016/2017 he Ngaahi Potungāue ‘o e Kau Minisitaá;
  1. Ke Faka’ilo Faka-Fale Alea ‘a e:
    1. Minisitā Ako & Ako Ngāue Mālōlō´, Minisitā Fakalotofonua Mālōlō´, Minisitā ki Muli´ moe Minisitā ki he Komisoni ‘a e Ngāue Fakapule’anga´ (‘Akilisi Pōhiva),
    2. Minisitā e Ngaahi Potungāue Lalahi´ & Takimamata´ (Semisi Sika),
    3. Minisitā Pa’anga´ (Pōhiva Tu’i’onetoa),
    4. Minisitā Ako & Ako Ngāue´ (Penisimani Fifita),
    5. Minisitā Polisi´ mo e Minisitā Tukuhau & Kasitomu´ (Māteni Tapueluelu),
    6. Minisitā Lao´ & Pilisone (Sione Vuna Fa’otusia), mo e
    7. Minisitā Fefakatau’aki´, ‘Ilo Fo’ou´ & Kakai´ (Tu’i Uata).


































































































































































Share for Success

Comment

2060

Signatures