Ang pag-kuyanap sa kagutom sa tibuok nasod, ang kakulang sa pagtagad sa kagamhanan sa kalisod nga giantos sa katawhan, ug ang wala nay kukaulaw nga pangurakot sa salapi sa lungsod maoy nakabugnaw sa kadasig sa katawhan pagpanginlabot sa kagamhanan ug sa mga kalihokan nga nagtandog sa ilang kinabuhi.

Dul-an na sa 90 milyones ang populasyon sa Filipinas, gidaghanon nga nakapalansang sa nasod sa ika-14 nga dapit sa talaan sa mga nasod nga labing daghan og molupyo sa tibuok kalibotan.

Ang pagpadayon sa gitawag nga unitary system diin ang kinadak-ang gahom gikomkom sa sobra ka sentralisado nga kagamhanang nasyonal, maoy hinungday nganong lisod kab-uton ang makaingayon ug paspas nga kaugmaran.

Ang atong kadgkoan sa kaulohan wala nay kalibotan sa kahimtang sa 7,000 ka pulo; wala na makabati sa dangoyngoy sa katawhan nga nag-antos sa kalisod sa panginabuhi.

Busa, kon sIstemang Federal ang gikinahanglan aron pagsulbad sa mga suliran sa ikonomiya ug politika, wala untay paningkamot ug kagastohan nga makababag aron ang maong sistema masagop sa nasod. - L.M. DELA SERNA

PAGTUO UG PAGLAOM

Mituo kita sa Dios, ug sa dignidad sa tawo; sa katungod sa matag usa pagpili sa matang sa kinabuhi nga buot hiyang puy-an; sa pagkab-ot pinaagi sa kaugalingon nga paningkamot sa kagawasan ug kaangayan.

Mituo kita sa Republika nga andam motubag sa mga kinahanglanon sa katawhan; Republika nga andam motubag og kagawasan sa matag rehiyon sa paglaraw sa iyang padulngan.

Mituo kita sa gawasnong pamatigayon diin ang matag usa adunay katungod sa pag-ugmad sa kaugalingon nga panginabuhi sa walay pagbuot ug pagkontrolar sa kagamhanan.

Mituo kita nga dako kaayo ang kalaoman nga atong matagamtam kon mamonga na sa tinunay nga tinusbawan an hiniusa natong kusoog ug tinguha alang sa kabulahanan natong tanan.

NGANONG SUPAK SILA

Pipila sa mga politiko mipadayag sa ilang pagsupak sa sistemang Federal. Miingon sila nga daghan pang rehiyon nga dili makabarog sa kaugalingon. Dili kana tinuod! Miingon usab sila nga ang salapi nga gisaligan sa mga lalawigan nagagikan sa Manila. Dili usab kana tinuod!

Ang tinuod mao nga halos ang tanang salapi nga kinitaan sa mga lalawigan gihakot ngadto sa Manila ug ilang gitinihik pagbalik sa mag lalawigan. Tagdugay moabot ug dili paigo sa gikinahanglan sa kaugmaran sa mga lalawigan ang ipadala sa Manila.

PANALAPI

Ang yawe sa Federalismo mao and hingpit nga pagkontrolar sa kaugalingong panalapi. Atong gisugyot nga 80 por syento sa kinitaan sa rehiyon, hawiran nang daan sa rihyon ug 20 por syento lamang a ipadala ngadto sa kagamhanang nasyonal. Sa ingon, ang mga lalawigan dili na magpakilimos didto sa Manila; ug wala nay kakulian ang paghatag sa mga basiko nga serbisyo ngadto sa katawhan.

GAHOM SA PAGPAMOHIS

Ang matag rehyon mao ang magbuot pila ang ipahammtang nga buhis sa katawhan ug ang maong pagpamohis ipasikad sa ikonomikanhong kahimtang sa rehiyon.

Ubos sa sistemang Federal dili itugot ang giingon nga across the board taxation o managsama nga porsyentahi sa buhis gikan sa labing adunahan ngadto sa labing timawa. Dili mahimo nga ang buluhisan sa mga bahandianon ngo molupyo sa Caraga Region pareha sa ipahamtang vga buluhisan sa maga bahandianon nga molupyo sa Metro Davao.

KOLONIA GIHAPON

Ubos sa gitawag nga unitary system, halos ang tannang gahom gikuptan sa nasudnong kagamhanan. Ang pagtugyan sa tanang gahom didto sa itaas misangpot sa pagkahuyang sa ikonomiya ug politika sa nasod.

Mao kini ang hinungdan nga daghan kaayong rehiyon sa Filipinas nga nagpabilin nga nag-antos sa kawad-on ug kahinay sa kaugmaran. Ang kawad-on mao ang nagdangilag sa nagkalainlaing kriminalidad ug rebgelyon; hantod nga ang Mindanao buot nang molbulag sa nasod tungod sa kakulang sa pagtagad sa kagamhanan.

IMPERIALISTANG MANILA

Ang naghingapin nga sentralisasyon ug ang kahugot sa pagkomkom sa Presidente sa salapi alang sa mga lalawigan, nakapatiyabaw sa mga lider nga lokal batok sa ilang gitawag nga Imperialistang Manila.

Ilang gibati nga ang mga lalawigan gihimo gihapon nga kolonia ug ang nakapait kay ang nagkolonizar ato ra usab nga kadugo.

Tinuod nga sa pagkakaron, gibuhian sa nasudnong kagamhanan ang pipila ka gahora ug hihatag ngadto sa mga kagamhanaang lokal. Pananglitan, gitukod ang Cordillera Autonomous Refion sa Luson ug ang Autonomous Region for Muslim Mindanao. Miugmad ba kini nga mga rehiyon? Wala. Tungod kay ang mga Igugaonon ur ang mga Moros nagpakilimos gihapon sa dwarta nga itingal kanila sa kagamhanang nasyonal.

Dili sabton nga tungod kay gihatagan nag gahom ang mga kagamhanang lokal, federalismo na kana. Kay gihatag, mahimong bawion sa naghatag. Ang mga utoridad nga gihatag ngadto sa mga departamento, mga buro, mga rehiyon, mga lalawigan ug kalungsuran, mga dakbayan ug mga barangay, mahimong, sa usa lamang ka pagpamilok, bawion sa kagamhanang nasyonal.

Ubos sa sistemang Federal, ang gahom, katungod ug utoridad nga makuptan sa mga kagamhanang lokal, dili ug dili gayod matandog sa kagamhanang nasyonal. Protektahan kini sa batakang balaod.

Pinaagi sa sistemang Federal nga ang mga lokal nga kagamhanan mahatagan sa gahom paghikay sa daugalingon nga budget ug paggastro sa kaugalingon nga panalapi sa wala nay pagpaabot nga aprobahan sa Manila.

Misantop ba sa inyong pangisip ang pangutana unsay hinungdan ngano nga ang tesorero sa lalawigan, dakbayan ug kalungsuran; ang mga regional director sa adwana, sa BIR, sa LTO, sa DPWH ug uban pa, tinudlo sa Presidente? Dili na kana mahimo kon ma-Federal na kita.

PILAON KA ESTADO ANG NASOD?

Aron walay lalis, gisugyot nga ang himoon nga mga estado mao na lamang ang mga rehiyon daron. Dili kinahanglan nga State gayod ang itawag kanila. Adunay maanindot kaayong mga ngalan nga ibunyag sa mga rehiyon; Summer Capital Region; North Luzon; Bicolandia; Central Visayas; Hiligaynon Region, Waray Region, North Mindanao (sama sa North Carolina), Zamboanga Peninsula, Metro Davao; Caraga; South Mindanao (sama sa South Carolina); Muslim Mindanao; ug ang Metro Manila, isip nga kaulohan, himoon nga sama sa Washington DC.

Gawas nga adunay gitawag nga federal constitution, batakang baalaod nga ipatoman sa tibuok nasod; ang matag rehiyon maghimo usab sa kaugalingon nilang batakang balaod nga maoy moasoy sa preambulo ug mohhan-ay sa kalagdaan sa panggamhanan.

Kininig tanan alig-igon sa constitutional convention.

UNSAY KAAKOHAN SA MGA REHIYON?

Ang kagamhanang rehiyonal mao na ang may responsibilidad sa pagtikad niining mosunod:

Argrculture

Forestry

Land Distribution and Agrarian Reform

Local Government

Public Works

Education – pagtukog og mga tunghaan

Health – Pagtukod og mga tambalanan

Tourism

Land and Sea Transport Services

Judiciary

Police

Cultural Affairs, ubp

Ang kaakohan sa kagamhanang nasyonal mao usab ang mosunod:

National Defense

Foreign Affairs

Currency, weights and Measures

Immigration and Emigration

Federal Citizenship

Air Transport and Railroads

Postal and Telecommunications Services

Customs and Boundary Matters.

USA NGA MATANG SA FEDERAL AND SAGUPON

Adunay daghang matang sa Federalismo. Adunay federal-parliamentary sa Alemania, Australia ug India; adunay federal-presidential sa Tinipong Bansa; ug adunay semi-federal sa Espania ug People’s Republic of China.

Ang atong gisugyot, kay mohaom gayod sa kinaiyan Filipinhon, mao ang model sa Tinipong Bansa. Dihay panahon nga ang atong kongreso mohimo na unta sa kaugalingon nga constituent assembly aron usbon ang batakang balaod ngadto sa parliamentary form. Misupak kita sa ila untang buhaton kay dili kita gusto nga sila lamang a mag-umol sa batakang blaod. Sayod kita nga ang ilang buhaton mao nga makontrolar gihapon nila ang tibuok nasod.

Ubos sa parliamentary form, duha na lamang ang sanga sa kagamhanan — legislative-executive ug judiciary. Usahon ang balay balaoranan ug ang buhatan sa presidente ug ubos na sa pagdumala sa primer ministro. Ang presidente, usa na lamang ka ceremonial president, pensyonado, walay buhat, ingon sa usa lamang ka simbolo.

Mosamot ang pangurakot niining pagkabutanga kay kontrolado man gihapon nila ang kagamhanan. Kon mamatud-an, pananglitan, nga nangurakot ang primer ministro, sila lamang sa kongreso ang mangit ug ipuli kaniya. Makalilisang ang pinalitay sa mga sakop sa kongreso niining paagiha. Ang mga sakop sa gabiniti sama sa Ministro sa Agrkultura, Ministro sa Industriya ug uban pa, magagikan sa mga sakop sa kongreso.

Ubos sa federal-presidential, ang presidente pilion sa tibuok nasod; ug pinaagi sa bloc voting inigbotar nimo sa presidente sama da nga gibothan mo usab ang iyang bise presidente. Ang mga senador pilion sa matag rehiyon. Aduna gihapoy mga distrito nga magpili sa mga congressman. Mahimo gani nga ngalan lamang sa partido ang isulat sa balota.

Samtang sa federal-parliamentary usa lamang ang balay balaoranan; sa federal-presidential, duha: camara alta ug camara baja.

Ang labaw sa rehiyon mao ang Regional Governor, paluyohan sa Vice Governor nga pagapilion sa maga lalawigan ug mga dakbayan nga sakop sa rehiyon; ug aduna siyay kaugalingon nga balay balaoranan nga pagatawgon og Regional Assembly; magpabilin ang Provincial Governor; nga abagan sa Vice Governor ug board member; magpabilin ang mga mayor, bise mayor, ug mga konsehal sa mga dakbayan ug kalungsuran. Sama sa mga county (gagmay nga katilingban) sa Tinipong Bansa, ang barangay hatagan sa utorided ug tinuoray nga gahom aron makapahimulos a iyang teritoryo ug kabtangan.

PARTIDO POLITICAL

Ubos sa sistemang federal, duha lamang ka partido ang mag-ilog sa kagamhanan. Kon ang presidente makayatak sa batakang balaod, ang iyan partido mao ang manubag; kon maayo ang binuhatan sa pamunoan, ang partido usab and gantihan.

Dili itugot ang taboktabok sa partido. Ang motabok ngadto sa pikas nga partido oportunista ug walay laing gihunahuna ug gilantaw gawas sa kaugalingong kalamboan.

Ang duha ka partido kinahanglan dagko ug kalainan sa mga baroganan ug programs de gobierno. Sa America pananglitan, ang Republican Party gustog gubat; and mga Democrats gustog diplomatikanhon nga paagi pagsulbad sa mga suliran.

Dili kinahanglan nga maghimo usab kitag primaries (sama disto sa Tinipong Bansa) diin ang mga kandidato moadto sa mga estado aron pagpangampanya sa mga sakop sa partido alang sa nominasyon. Ang atong naandan nga angay ibalik mao ang national convention sa partido diin ang mga lider sa partido gikan sa mga rehiyon magtapok aron pagpili sa kandidato pagka presidente ug bise-presidente.

TERMINO SA MAGA PUNOAN

Dunganon ang mga eleksyon alang sa mga punoan sa nasod, mga rehiyon; mga lalawigan, dakbayan; kalungsoran ug kabarangayan.

Ang pamili moalagad sulod lamang sa upat ka tuig ug usa ka pagpasubli sa katungdanan — walo ka tuig ang itugot nga pagpanatungdanan.

Kini nga folleto momho lamang sa daghang kalan-on sa utok nga angay natong masayran ngano nga ang federalismo mao ang tambal nga makaaayo sa masakiton nga nasod.

Ang gigasto pagmugna niini, amot sa maga sakop sa Cebu Federal Incorporated ug sa mga 4th Degree Assembly sa Knights of Columbus sa Mindanao kansang precepto mao ang Patriotismo — paghigugma sa Yutang Natawhan.

Dako namong kalipay kon makatabang ka pagpadaghan sa kpya niini nga folleto aron masbwag ngadto sa imong mga silingan ug kahigalaan nga buot mong pukawon aron makatabang pagtiyabaw batok sa kawad-on, panlupig, pahimulos sa gahom, ug makalilisang pangurakot!

Tawag kini sa imong pagtabang sa tinguha nga daghan ang makasabot unsa ang Federalismo.