English version / wersja Polska poniżej

RZESZÓW MANIFESTO

on the Future of Traditional Farming and its Biocultural Values

The document has been reviewed and supported by the participants of the international conference “Multifunctional farming: landscape, people, food, and ecology”, held at the University of Rzeszów, Poland, on 16-18 September 2025.

Preamble

Traditional farming/agriculture refers to long-established, often small-scale agricultural practices that rely on traditional/indigenous knowledge, local production, and regeneration potential of land rather than external drivers, such as top-down policies, market trends, supply of artificial fertilizers, and various subsidies. Its key characteristics include a focus on subsistence, diverse crops, crop rotation, manual labour, and sustainability. Practices like inter-cropping, mixed cropping, and the use of draft animals or light universal tractors are common, reflecting a deep connection to the land and knowledge of the local environment. Traditional agriculture, depending on the specific local environmental and cultural conditions, can take on different forms. In some regions, its most distinctive characteristic is the considerable internal diversity of activities conducted within small farms, while in others, it is animal husbandry or pastoralism, carried out over vast landscapes. What typically unites various forms of traditional agriculture is its family character and strong roots in local culture and tradition.

Small family farms in Europe are disappearing at an alarming rate. In Poland, for example, it is estimated that several dozen such farms have been vanishing daily during the last twenty years. We, the undersigned, are convinced - contrary to dominant public discourse - that small, family-based farming holds great value: economic, social, environmental, and above all, as a provider of high-quality food. It is also an important factor in shaping rural landscapes and culture - an indespensable factor of the sense of community and identity. We believe that the current trend of actively acting against small and medium-sized farms and concentrating land in the hands of the largest, usually industrial, producers is detrimental for many reasons. Instead of the ongoing decline of traditional agriculture, we need a revival of small-scale family farms. This is important not only for the countryside, but also for the quality of life - and perhaps even the very existence - of urban communities. In other areas, where the revitalisation of mixed family farms is unlikely (e.g., due to poor soil quality), the introduction of extensive grazing should be considered as an irreplaceable tool for the active protection of landscape diversity, and at the same time a source of sought-after healthy food.

Background and Rationale

Until the mid-20th century, small family farms were the foundation of survival for much of humanity worldwide. While large estates sold their produce to external markets, peasant farms ensured the biological survival of countless families and secured regional food supply stability. Traditional rural systems shaped and maintained cultural landscapes dominated by a patchwork of fields separated by balks with piles of discarded stones, enriched by groves, forests and water bodies - supporting an irreplaceable network of wildlife habitats. Solitary trees in pastures or field margins, and old roadside trees developed features usually absent in dense forest trees, but crucial for myriad wildlife species, including rare cavity-nesting birds and bats. Therefore, traditional agricultural land use should be viewed as a major factor in enhancing biodiversity. No nature conservation program can match traditional agriculture in either scale or sustainability.

Based solely on the exploitation of the natural productive and regenerative potential of the landscape, traditional agriculture required farmers to carefully observe the environment to develop the knowledge necessary to ensure sustainable land use. This body of knowledge, now referred to as "traditional ecological knowledge," preserved and multiplied by generations of farming families, constitutes a significant element of humanity's cultural heritage. Given its vast temporal and spatial scale, the process of accumulating ecological knowledge by farmers cannot be matched by any contemporary research project. Traditional ecological knowledge represents holistic, multidisciplinary adaptive management and interactive, continuous education that takes into account both the complexity of the natural environment and the phenomena accompanying its use. Therefore, traditional ecological knowledge should be considered an important part of the intellectual foundation of ecologically and economically sustainable agriculture.

The global spread of the so-called “third agrarian revolution” (the Green Revolution), was the response to the false claim of traditional farming’s responsibility for poverty and hunger. In 1968, the Rockefeller Foundation declared: Traditional or subsistence agriculture worldwide can and must be replaced by a highly productive market-oriented system. That call is implemented worldwide through massive subsidies to industrial agriculture. Flooded by cheap, heavily subsidized food sold through international retail chains, traditional agriculture has been losing its market and becoming unprofitable. Dependence on international agribusiness (fertilizers, pesticides, patented seeds, imported animal feed, antibiotics), streams of subsidies (including fuel), and bank loans broke the link between farmers and their landscapes, which had been the basis of sustainability for generations. Recognizing yield per hectare as the universal measure of farm efficiency (ignoring the costs of machinery, fuel, fertilizers, and pesticides) has led to the neglect of the importance and value of many other parameters responsible for the economic, ecological, and social significance of agriculture. Thus, societies with the highest share of agricultural populations have been stigmatised as backward and inefficient. Ironically, the destruction of traditional agriculture, accelerated by 20th-century ideologically inspired socio-economic experiments, has led to unprecedented famines in many places.

The consequence of the “Green Revolution” is rapid, uncontrolled transformations of rural landscapes, making the very definition of the countryside questionable. Wherever agricultural intensification and land consolidation are impossible or unprofitable (e.g., on poorer soils or in a hilly/mountainous terrain), cultivated fields, meadows, and pastures turn to wastelands, overgrown by shrubby vegetation. The commodification of rural land leads to the sprawl of summer houses, or - especially in proximity to urban areas - new housing estates. Replacing small farms with vast monocultures erases the complex structure, destroying countless wildlife habitats created and maintained by traditional agriculture. Although the consequence is a large-scale loss of biodiversity, this problem is often overlooked by conservationists, who are usually focused on the "best preserved" or "most endangered" relics of undisturbed nature. As a result, a non-intervention policy, leading to “wilderness” restoration, is promoted as an optimal, the most efficient way of biodiversity protection. Given the fact that over the last millennia, most of Europe’s biodiversity has been associated with extensive land use, not with an untouched wilderness, this is a completely misguided approach. In addition, the global concern about climate change does not usually translate into actions fostering the protection of rural landscapes. Expressed through top-down, global policies, it often leads to solutions detrimental to the landscape diversity, such as reckless mass afforestation campaigns.

Traditional agriculture defines the living space of rural communities rooted in traditional values. While postmodern urban societies marvel at the wisdom of "indigenous peoples," their systems of customs, values, and beliefs, traditional rural communities in Europe, stigmatized as backward, are subjected to internal cultural colonization - leading to the countryside urbanisation. Yet the deep bond of traditional rural communities with their landscape and local nature—rooted in a respect for the sacred—is the primary source of the richness of folk culture, without which there would be no Chopin, Dvořák, or Bartók. Without which, civilization as we know it would not exist.

Under the impact of the above-described pressures, we are increasingly experiencing the effects of a cultural severance with the landscape and its nature. The loss of farming organically and culturally embedded in “working landscapes” cuts off the intergenerational transfer of uncodified ecological knowledge, which we are irretrievably losing with the death of the last traditional farmers.

The presented trends are particularly acute in countries and regions with a rich tradition of peasant agriculture, such as vast segments of Eastern and South-Eastern Europe. Much of the “Western world” has long since lost its traditional rural systems with self-sufficient, mixed farms. Due to alarming evidence of the negative impacts of industrial agriculture on the environment and human health, alternative approaches to farming, including organic or regenerative agriculture, are increasingly gaining popularity. We welcome and support this trend, contributing to the development of a more sustainable alternative to industrial farming. However, while traditional agriculture, necessarily adapted to local natural conditions, must be both ecological and regenerative, obtaining organic farm certification depends on formal adherence to top-down production rules – not necessarily consistent with the specifics of a given landscape or tradition. Unfortunately, the present deal made by the European Commission and the South American Mercosur community proves that the political and economic EU-ruling forces are ready to sacrifice any form of European agriculture to pursue their own goals.

We welcome the growing popularity of urban farming, which can help reconnect consumers with food production. However, due to the very nature of urban life, it will remain a relatively narrow niche, an important enrichment of the urban environment and a reminder of the close connection between food, nature, and human work.

General Proposals

We do not pretend to imply that traditional farming must or should replace all conventional agriculture, which should evolve through an increasing market-driven demand for organic food as well as policies prioritising regenerative agriculture.

Traditional agriculture - whether smallholder, mixed or pastoralism - nested in the landscape and tradition, should be protected and revitalised as an indispensable contribution to food security and ecological resilience. Globally, despite the rapid growth of industrial agriculture, the role of small farms remains significant. For example, 35% of food is produced by farms of less than 2 hectares, even though they occupy only 12% of agricultural land. However, small farm owners often live in poverty, increasingly deprived of their markets, powerless against the heavily subsidised Big Farm-Big Food “coalition".

Therefore, given the monopoly of interconnected agribusiness, banking, and retail chains, established over recent decades, restoring the smallholder farm sustainability requires more than simply abandoning discriminating practices. These include, for example, top-down environmental, sanitary, and animal welfare standards, which are often justified when applied to large agribusiness but absurd and destructive when imposed on small family farms. This requires the active involvement of public authorities and the establishment of the necessary legal and economic framework that can restore the economic, social, and cultural sovereignty of rural communities that have been denied them for decades.

Smallholder, traditional self-sufficient farms, by nature, provide a broad spectrum of ecosystem services. They supply healthy food, create and maintain biodiversity-supporting habitats, recycle nutrients, and sequestrate carbon, sustain fertile soils; they provide meaningful work and preserve the unique character of the landscape – an essential factor in the sense of identity and belonging. They are also an effective school of practical "reading of nature," which cannot be replaced by formal, theory-dominated education. Therefore, it is necessary to create conditions conducive to the transfer of natural and ecological knowledge from the farm to the wider society.

In some areas, due to the advanced process of depopulation and the associated loss of infrastructure and equipment essential for running mixed farms, as well as potentially very high labour and resource investment required to restore the farmland's former shape and productivity, the revitalisation of agriculture in its original structure may be unrealistic. In such situations, one should consider the promotion of pastoralism as a low-investment form of rural economics and a proven factor of landscape richness and stability. Farmers – breeders and herders – who choose this form of rural landscapes’ management should be allowed to rationally shape and utilize trees and stands growing in pastures – outside forest areas. Existing prohibitions, limiting the commercial use of trees to forests, force the farmers to remove young trees before they reach the size that is subject to the absurd "bureaucratic protection."

Examples of Specific Recommendations

Adjusting the Economic Sphere

• Establish city zones off-limits to supermarket chains, reserved for local food and crafts (not just fairs, but permanent centres and shops).

• Require large retail chains to allocate space for local products, under rules set in fair collaboration with local producer groups.

• Require/incentivise public institutions (schools, hospitals) to procure food from local farmers.

• Establish government and regional/local government cooperatives to support local, small-scale family farms to provide technical support (e.g., a network of cooperative machine parks, service and repair points, and workshops, etc.), services (including mills, distilleries, vet services, local slaughterhouses, milk collection points, delivery to sale places), launch a network of cooperative stores.

• Give farmers – herders, breeders – programmes where they can restore grasslands and improve soil quality on pastures (for example, by overseeding with a legume-rich, native wildflower seed mix).

• Create legal and economic frameworks conducive to both the purchase of land for the purpose of establishing new farms and long-term leases for agricultural purposes.

• Create conditions in rural municipalities conducive to the establishment of family food processing businesses, such as bakeries, cheese dairies, or butcher shops.

• Promote community-supported agriculture as a mechanism for revitalizing the rural economy on the outskirts of urban agglomerations.

Adjusting the Social and Cultural Sphere

• Preparing and performing a professional, honest educational campaign aimed at urban populations to raise awareness of the value of family farming and respect for farmers as stewards of biodiversity and tradition.

• Active participation of agriculture in the formal education system, from kindergarten to university. The current education system in many countries suffers from a severe lack of practical classes. Such classes are particularly necessary for the study of nature, biology, and ecology. Education should also include raising awareness of the links between food production and the biocultural values of rural areas.

• Developing a network of demonstration farms, conducting educational activities and collaborating with schools, local governments, parishes, and non-governmental organizations. With appropriate preparation of farmers, such farms could also provide space for implementing therapeutic and rehabilitation programs.

• Develop attractive university programs, summer schools, and fieldwork, sparking fascination with nature and sustainable farming, embedded in its biocultural context.

Conclusion

Considering the enormous importance of traditional agriculture for the natural and cultural wealth of individual nations and peoples, for food security, for the beauty of landscapes, and the civilizational heritage of humanity, we express our appreciation and gratitude to all farmers, peasants, pastoralists, and their entire families who, making the best use of the land, provide and sustain these irreplaceable values.

Based on the above-provided premises, supported by the wide evidence of environmental, biological, historical, economic, and social sciences, we appeal to policy makers, national and international authorities, conservationists, and, in particular, all food consumers to recognise the importance of traditional farming.

We call for concerted efforts to build a just economic and social environment that provides appropriate conditions for the functioning and development of rural communities, in line with traditional methods of sustainable agriculture. This cannot be achieved through the further development of subsidy systems, as their logic is profoundly inconsistent with the nature of subsistence agriculture, based on the symbiosis of humans and nature. This requires building public awareness, recognition, and appreciation of the role of traditional agriculture as a unique provider of a wide range of biocultural benefits. This awareness should be reflected in an appropriate legal and economic framework that provides traditional agriculture with the necessary autonomy and freedom from bureaucratic constraints.

Wersja polska

Rolnictwo tradycyjne dla lepszej przyszłości: Rzeszowska Deklaracja

Dokument został przeanalizowany i przyjęty przez uczestników międzynarodowej konferencji „Rolnictwo wielofunkcyjne: krajobraz, ludzie, żywność i ekologia”, która odbyła się na Uniwersytecie Rzeszowskim w dniach 16–18 września 2025 roku.

Rolnictwo tradycyjne odnosi się do długo utrwalonych, często drobnoskalowych praktyk rolniczych, które opierają się na tradycyjnej wiedzy praktycznej oraz naturalnym potencjale produkcyjnym i regeneracyjnym ziemi, a nie na zewnętrznych czynnikach, takich jak odgórne polityki, trendy rynkowe, sztuczne nawożenie, czy różnego rodzaju subsydia.

Do jego głównych cech należą: nastawienie na jak największą samowystarczalność, różnorodność upraw, płodozmian, własna praca fizyczna oraz dbałość o trwałość gospodarstwa. Powszechne są takie praktyki jak uprawy mieszane i płodozmian, wykorzystanie zwierząt pociągowych i lekkich uniwersalnych ciągników. Wszystko to wymaga silnego przywiązania do ziemi, jak i znajomości lokalnego środowiska.

Rolnictwo tradycyjne, w zależności od miejscowych warunków środowiskowych i kulturowych, może przyjmować różne formy. W niektórych regionach jego najbardziej wyróżniającą cechą jest duża wewnętrzna różnorodność upraw i hodowli, realizowanych przez niewielkie gospodarstwa, w innych wypas prowadzony na rozległych obszarach.

To, co zwykle łączy różne formy rolnictwa tradycyjnego, to jego rodzinny charakter oraz silne zakorzenienie w lokalnej kulturze i tradycji.

Małe gospodarstwa rodzinne w Europie zanikają w alarmującym tempie. W Polsce, na przykład, szacuje się, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat codziennie znikało ich kilkadziesiąt. Jako sygnatariusze Manifestu, jesteśmy przekonani – wbrew dominującemu dyskursowi – że niewielkie, rodzinne wiejskie gospodarstwo ma ogromną wartość: ekonomiczną, społeczną, środowiskową, a przede wszystkim jako źródło wartościowej, zdrowej żywności. Odgrywa ono również istotną rolę w kształtowaniu wiejskiego krajobrazu i ludowej kultury, stanowiąc zasadniczy czynnik społecznych więzi i poczucia tożsamości. Uważamy, że obecny trend aktywnej dyskryminacji małych i średnich gospodarstw, prowadzący do koncentracji ziemi w rękach największych, zazwyczaj przemysłowych producentów, jest szkodliwy z wielu powodów. Zamiast dalszego zaniku rolnictwa tradycyjnego, potrzebujemy odbudowę gospodarstw rodzinnych. Jest to ważne nie tylko dla obszarów wiejskich, ale także dla jakości życia – a być może nawet samej egzystencji – społeczności miejskich. W innych obszarach, gdzie odrodzenie małych wielofunkcyjnych gospodarstw jest mało prawdopodobne (np. ze względu na słabą jakość gleb), należy rozważyć wprowadzenie ekstensywnego wypasu, stanowiącego źródło najlepszej jakości zdrowej żywności i będącym niezastąpionym narzędziem aktywnej ochrony różnorodności krajobrazów.

Do połowy XX wieku małe gospodarstwa rodzinne stanowiły podstawę przetrwania dla znacznej części ludzkości. Podczas gdy wielkie majątki sprzedawały swoje produkty na rynkach zewnętrznych, gospodarstwa chłopskie zapewniały biologiczne przetrwanie niezliczonych rodzin oraz stabilność regionalnego zaopatrzenia w żywność. Tradycyjne systemy wiejskie kształtowały i utrzymywały krajobrazy kulturowe, zdominowane przez szachownicę pól oddzielonych utrzymującymi dziką roślinność miedzami ze stosami odrzuconych kamieni, wzbogaconą o zagajniki, lasy i zbiorniki wodne – utrzymujące niezastąpioną sieć siedlisk dzikiej przyrody. Pojedyncze drzewa na pastwiskach i miedzach, a także stare drzewa przydrożne rozwijały cechy zwykle nieobecne u drzew leśnych, lecz kluczowe dla wielu gatunków dzikich, w tym rzadkich ptaków i nietoperzy. Dlatego tradycyjne użytkowanie ziemi rolnej należy postrzegać jako jeden z głównych czynników wspierających bioróżnorodność. Żaden program ochrony przyrody nie dorówna tradycyjnemu rolnictwu ani skalą ani trwałością oddziaływania.

Oparte wyłącznie na wykorzystaniu naturalnej produktywności i regeneracyjnego potencjału krajobrazu, rolnictwo tradycyjne wymagało od rolników uważnej obserwacji środowiska w celu pozyskania wiedzy koniecznej do zapewnienia zrównoważonego użytkowania ziemi. Zasób tej wiedzy, dziś określanej mianem „tradycyjnej wiedzy ekologicznej”, zachowywany i pomnażany przez pokolenia rodzin rolniczych, stanowi istotny element dziedzictwa kulturowego ludzkości. Ze względu na ogromną skalę czasową i przestrzenną, proces gromadzenia jej nie znajduje odpowiednika we współczesnych projektach badawczych. Tradycyjna wiedza ekologiczna reprezentuje holistyczne, multidyscyplinarne adaptacyjne zarządzanie i interaktywną ciągłą edukację, uwzględniającą zarówno złożoność środowiska naturalnego, jak i zjawiska towarzyszące jego wykorzystaniu. Dlatego tradycyjna wiedza ekologiczna powinna być uznawana za ważny element intelektualnych fundamentów zrównoważonego rolnictwa – zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym.

Globalne rozpowszechnienie tzw. „trzeciej rewolucji agrarnej” (Zielonej Rewolucji) było odpowiedzią na fałszywy pogląd, zgodnie z którym tradycyjne rolnictwo odpowiada za ubóstwo i głód. W 1968 roku Fundacja Rockefellera ogłosiła: „tradycyjne, samowystarczalne rolnictwo na całym świecie może i musi zostać zastąpione przez wysoko wydajny, rynkowo zorientowany system”. Hasło to zrealizowano globalnie wdrażając odgórne systemy subwencji promujące rolnictwo przemysłowe. „Powódź” taniej, subsydiowanej, żywności rozprowadzanej przez międzynarodowe sieci handlowe, sprawiła, że rolnictwo tradycyjne utraciło swoje rynki. Uzależnienie od międzynarodowych koncernów agrobiznesowych (nawozy, pestycydy, opatentowane nasiona, importowane pasze, antybiotyki), strumieni subsydiów (w tym na paliwa) i kredytów bankowych zerwało więź między rolnikami a ich krajobrazami, która przez pokolenia stanowiła podstawę trwałości tradycyjnego rolnictwa. Uznanie plonu z hektara za uniwersalną miarę efektywności gospodarstwa (z pominięciem kosztów maszyn, paliwa, nawozów i pestycydów) sprawiło, że pominięto znaczenie i wartość wielu innych parametrów odpowiedzialnych za gospodarcze, ekologiczne i społeczne znaczenie rolnictwa. W efekcie, społeczeństwa o największym udziale populacji rolniczej zostały napiętnowane jako zacofane i niewydajne. Paradoksalnie, zniszczenie tradycyjnego rolnictwa, przyspieszone przez XX-wieczne ideologiczne eksperymenty społeczno-gospodarcze, doprowadziło w wielu miejscach do bezprecedensowych klęsk głodu.

Konsekwencją „Zielonej Rewolucji” są szybkie, niekontrolowane przemiany krajobrazów wiejskich, które sprawiają, że samo pojęcie wsi staje się wątpliwe. Tam, gdzie intensyfikacja rolnictwa i konsolidacja gruntów są niemożliwe lub nieopłacalne (np. na słabszych glebach czy terenach górskich/pagórkowatych), porzucone pola, łąki i pastwiska przekształcają się w zarastające krzewami nieużytki. Utowarowienie ziemi rolnej sprzyja niekontrolowanej, zabudowie letniskowej i mieszkalnej – zwłaszcza w pobliżu miast. Zastępowanie małych gospodarstw wielkimi monokulturami usuwa złożoną strukturę krajobrazu, niszcząc niezliczone siedliska, stworzone i utrzymywane przez tradycyjne rolnictwo. Choć prowadzi to do masowej utraty bioróżnorodności, problem bywa często pomijany przez przyrodników, skoncentrowanych zwykle na „najlepiej zachowanych” lub „najbardziej zagrożonych” reliktach „pierwotnej przyrody”, a tzw. „renaturalizacja”, promowana jest jako optymalny, najskuteczniejszy sposób ochrony bioróżnorodności. Biorąc pod uwagę fakt, że w ciągu ostatnich tysiącleci większość bioróżnorodności Europy związana była z ekstensywnym użytkowaniem gruntów, a nie z „pierwotną dziką przyrodą”, jest to podejście całkowicie błędne. Co więcej, także globalna troska o klimat rzadko przekłada się na działania sprzyjające ochronie krajobrazów wiejskich. Wyrażana poprzez odgórne, globalne polityki, często prowadzi do rozwiązań szkodliwych dla różnorodności krajobrazu, takich jak nieprzemyślane masowe kampanie zalesieniowe.

Rolnictwo tradycyjne określa przestrzeń życia, zakorzenionych w tradycyjnych wartościach, wiejskich społeczności. Podczas gdy postmodernistyczne społeczeństwa miejskie zachwycają się mądrością „rdzennych ludów”, ich systemami zwyczajów, wartości i wierzeń, tradycyjne społeczności wiejskie Europy, nadal podlegają stygmatyzacji. Protekcjonalna „troska” współczesnych elit wyraża się wewnętrzną kolonizacją kulturową wsi, prowadzącą do jej urbanizacji. Tymczasem głęboka więź społeczności wiejskich z krajobrazem i przyrodą – zakorzeniona w szacunku dla sacrum – jest podstawowym źródłem bogactwa kultury ludowej, bez której nie byłoby Szopena, Dworzaka czy Bartoka. Bez której nie istniałaby cywilizacja, jaką znamy.

Pod wpływem powyżej opisanej presji coraz częściej doświadczamy skutków zerwania więzi kulturowej z krajobrazem i przyrodą. Utrata rolnictwa organicznie i kulturowo osadzonego w „pracującym krajobrazie” przecina międzypokoleniowy przekaz nieskodyfikowanej wiedzy ekologicznej, którą nieodwracalnie tracimy wraz ze śmiercią ostatnich tradycyjnych rolników.

Przedstawione tendencje są szczególnie dotkliwe w krajach i regionach o bogatej tradycji rolnictwa chłopskiego, takich jak rozległe obszary Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Duża część „świata zachodniego” dawno utraciła swoje tradycyjne systemy wiejskie, oparte na samowystarczalnych gospodarstwach mieszanych. Rosnąca liczba dowodów negatywnego wpływu rolnictwa przemysłowego na środowisko i zdrowie człowieka sprawia, że coraz większą popularność zdobywają niekonwencjonalne metody gospodarki, takie jak rolnictwo ekologiczne czy regeneracyjne. Z zadowoleniem przyjmujemy i wspieramy ten trend, przyczyniający się do rozwoju bardziej zrównoważonej alternatywy dla rolnictwa wielkoprzemysłowego. Jednak, podczas gdy rolnictwo tradycyjne, z konieczności dostosowane do lokalnych warunków naturalnych, musi być jednocześnie ekologiczne i regeneracyjne, uzyskanie certyfikatu gospodarstwa ekologicznego zależy od formalnego przestrzegania odgórnych zasad produkcji – niekoniecznie zgodnych ze specyfiką danego krajobrazu czy tradycji. Niestety, obecna umowa zawarta przez Komisję Europejską ze wspólnotą Mercosur dowodzi, że siły polityczne i gospodarcze rządzące UE są gotowe poświęcić każdą formę europejskiego rolnictwa dla realizacji własnych celów.

Z zadowoleniem przyjmujemy rosnącą popularność rolnictwa miejskiego, które może przyczynić się do odbudowania więzi konsumentów z produkcją żywności. Jednakże ze względu na samą naturę życia miejskiego, pozostanie ono stosunkowo wąską niszą, ważnym wzbogaceniem środowiska miejskiego i przypomnieniem ścisłego związku między pożywieniem, przyrodą i pracą człowieka.

Nie twierdzimy, że rolnictwo tradycyjne musi lub powinno zastąpić całe konwencjonalne rolnictwo, które powinno ewoluować wraz z rosnącym, rynkowym popytem na żywność ekologiczną oraz dzięki politykom nadającym priorytet rolnictwu regeneracyjnemu.

Rolnictwo tradycyjne – czy to w formie gospodarstw chłopskich, mieszanych, czy pasterskich – osadzone w krajobrazie i tradycji, powinno być chronione i rewitalizowane jako niezbędny wkład w bezpieczeństwo żywnościowe i odporność ekologiczną. Globalnie, mimo szybkiego wzrostu rolnictwa przemysłowego, rola małych gospodarstw pozostaje znacząca. Na przykład 35% żywności wytwarzają gospodarstwa o powierzchni mniejszej niż 2 hektary, choć zajmują jedynie 12% gruntów rolnych. Jednak właściciele małych gospodarstw często żyją w ubóstwie, coraz bardziej rynków zbytu, bezsilni wobec silnie subsydiowanej „koalicji” Big Farm – Big Food.

Dlatego, wobec monopolu wzajemnie powiązanych sektorów agrobiznesu, bankowości i sieci detalicznych, ukształtowanego w ostatnich dekadach, przywrócenie trwałości gospodarstw chłopskich wymaga czegoś więcej niż tylko zniesienia praktyk dyskryminujących. Są nimi, na przykład, odgórne normy środowiskowe, sanitarne, czy dotyczące tzw. „dobrostanu zwierząt”, często zasadne w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw agrobiznesowych, jednak absurdalne i niszczące, gdy stosowane wobec drobnych rodzinnych gospodarstw. Wymaga to aktywnego zaangażowania władz publicznych oraz stworzenia odpowiednich ram prawnych i ekonomicznych, pozwalającym na społecznościom wiejskim suwerenności ekonomicznej, społecznej i kulturowej, odbieranej im od dziesięcioleci.

Małe, w znacznym stopniu samowystarczalne gospodarstwa, z natury, zapewniają szerokie spektrum usług ekosystemowych. Dostarczając zdrowej żywności, tworzą jednocześnie i utrzymują cenne siedliska przyrodnicze, wspierające bioróżnorodność, aktywnie uczestniczą w obiegu materii organicznej, sekwestracji węgla, utrzymują żyzne gleby; zapewniają sensowną pracę i zachowują unikalny charakter krajobrazu – istotny czynnik tożsamości i poczucia przynależności. Są także skuteczną szkołą praktycznego „czytania przyrody”, której nie zastąpi, zdominowana przez teorię, formalna edukacja. Dlatego, konieczne jest tworzenie warunków sprzyjających transferowi wiedzy naturalnej i ekologicznej z gospodarstwa do szerszego społeczeństwa.

W niektórych obszarach, ze względu na zaawansowany proces depopulacji oraz związaną z tym utratę infrastruktury i sprzętu niezbędnego do prowadzenia gospodarstw mieszanych, jak również bardzo wysokie nakłady pracy i zasobów potrzebne do odtworzenia dawnej struktury i produktywności gruntów, rewitalizacja rolnictwa w jego pierwotnej formie może być nierealistyczna. W takich sytuacjach należy rozważyć promowanie pasterstwa jako nisko-inwestycyjnej formy gospodarki wiejskiej oraz sprawdzonego czynnika wzbogacania i stabilizacji krajobrazu. Rolnicy – hodowcy i pasterze – którzy wybiorą tę formę gospodarowania krajobrazem wiejskim, powinni mieć prawo do racjonalnego kształtowania i wykorzystywania drzew oraz zadrzewień na pastwiskach – poza terenami leśnymi. Obowiązujące obecnie zakazy, które ograniczają komercyjne wykorzystanie drzew wyłącznie do obszarów leśnych, zmuszają rolników do usuwania młodych drzew, zanim osiągną one rozmiary objęte absurdalną „biurokratyczną ochroną”.

Wymiar ekonomiczny

• Wyznaczenie w miastach stref niedostępnych dla sieci supermarketów, zarezerwowanych dla lokalnej żywności i rzemiosła (nie tylko okresowe jarmarki/targowiska, lecz także stałe centra i sklepy).
  
  
• Zobowiązanie dużych sieci handlowych do przeznaczenia przestrzeni na produkty lokalne, na zasadach wypracowanych we współpracy z grupami producentów lokalnych.
  
  
• Wprowadzenie wymogu lub zachęt dla instytucji publicznych (szkoły, szpitale) do zaopatrywania się w żywność od lokalnych rolników.
  
  
• Tworzenie rządowych i regionalnych/lokalnych spółdzielni wspierających małe rodzinne gospodarstwa rolne poprzez zapewnienie zaplecza technicznego (np. sieci spółdzielczych parków maszynowych, punktów serwisowych i naprawczych, warsztatów itp.), usług (w tym młynów, gorzelni, usług weterynaryjnych, lokalnych ubojni, punktów skupu mleka, dostaw do miejsc sprzedaży) oraz uruchamianie sieci sklepów spółdzielczych.
  
  
• Przygotowanie programów dla hodowców i pasterzy umożliwiających im odnawianie użytków zielonych i poprawę jakości gleb na pastwiskach (np. poprzez dosiew mieszanką nasion rodzimych roślin motylkowych i kwiatów polnych).
  
  
• Tworzenie ram prawnych i ekonomicznych sprzyjających zarówno zakupowi ziemi w celu zakładania nowych gospodarstw, jak i długoterminowym dzierżawom gruntów rolnych.
  
  
• Tworzenie warunków w gminach wiejskich sprzyjających powstawaniu rodzinnych zakładów przetwórstwa żywności, takich jak piekarnie, serowarnie czy masarnie.
  
  
• Promowanie rolnictwa wspieranego przez społeczność (CSA – ang. „community supported agriculture”) jako mechanizmu rewitalizacji gospodarki wiejskiej na obrzeżach aglomeracji miejskich.
  
  

Wymiar społeczno-kulturowy

• Przygotowanie i przeprowadzenie profesjonalnej, rzetelnej kampanii edukacyjnej skierowanej do mieszkańców miast, mającej na celu podniesienie świadomości wartości gospodarstw rodzinnych i szacunku dla rolników jako strażników bioróżnorodności i tradycji.
  
  
• Włączenie rolnictwa do formalnego systemu edukacji – od przedszkola po uniwersytet. Obecnie system edukacyjny w wielu krajach cierpi na poważny brak zajęć praktycznych. Takie zajęcia są szczególnie potrzebne w nauczaniu przyrody, biologii i ekologii. Edukacja powinna także obejmować uświadamianie powiązań między produkcją żywności a wartościami biokulturowymi obszarów wiejskich.
  
  
• Rozwój sieci gospodarstw pokazowych prowadzących działalność edukacyjną i współpracujących ze szkołami, samorządami, parafiami i organizacjami pozarządowymi. Przy odpowiednim przygotowaniu rolników, takie gospodarstwa mogłyby także pełnić funkcję miejsc realizacji programów terapeutycznych i rehabilitacyjnych.
  
  
• Tworzenie atrakcyjnych programów uniwersyteckich, szkół letnich i zajęć terenowych, które wzbudzałyby fascynację przyrodą i zrównoważonym rolnictwem osadzonym w kontekście biokulturowym.

Biorąc pod uwagę ogromne znaczenie tradycyjnego rolnictwa dla bogactwa przyrodniczego i kulturowego poszczególnych narodów i społeczności, dla bezpieczeństwa żywnościowego, piękna krajobrazów oraz dziedzictwa cywilizacyjnego ludzkości, wyrażamy naszą wdzięczność wszystkim rolnikom, chłopom, pasterzom i ich rodzinom, którzy, najlepiej wykorzystując ziemię, dostarczają i podtrzymują te niezastąpione wartości.

Na podstawie powyższych przesłanek, popartych szeroką wiedzą nauk przyrodniczych, biologicznych, historycznych, ekonomicznych i społecznych, apelujemy do decydentów, władz krajowych i międzynarodowych, środowisk zajmujących się ochroną przyrody, a w szczególności do wszystkich konsumentów żywności o uznanie znaczenia tradycyjnego rolnictwa.

Wzywamy do podjęcia wspólnych działań na rzecz budowy sprawiedliwego środowiska ekonomicznego i społecznego, które stworzy odpowiednie warunki dla funkcjonowania i rozwoju społeczności wiejskich, zgodnie z tradycyjnymi metodami zrównoważonego rolnictwa. Nie można tego osiągnąć poprzez dalszy rozwój systemów subsydiowania, ponieważ ich logika jest głęboko sprzeczna z naturą samowystarczalnego gospodarstwa, opartego na symbiozie człowieka i przyrody. Konieczne jest budowanie świadomości społecznej, uznanie i docenienie roli tradycyjnego rolnictwa jako wyjątkowego dostarczyciela szerokiego zakresu korzyści biokulturowych. Ta świadomość powinna znaleźć odzwierciedlenie w odpowiednich ramach prawnych i ekonomicznych, które zapewnią rolnictwu tradycyjnemu konieczną autonomię oraz wolność od nadmiernych biurokratycznych ograniczeń.