In aanloop naar de verkiezingen van 25 mei pakken VRT en De Standaard in samenwerking met RTBF en La Libre Belgique en politicologen Walgrave en Rihoux opnieuw uit met een groots opgezette stemtest. Dit instrument vertelt kiezers in hoeverre de standpunten van verschillende partijen aansluiten bij hun persoonlijke voorkeuren. Alle partijen? Helaas niet. Tot onze grote verbazing wordt de linkse PVDA+ (PTB-GO in Wallonië), een partij die nochtans de wind in de zeilen heeft, uit de Stemtest 2014 geweerd. Vanuit democratisch oogpunt is deze keuze onverdedigbaar.

De stemtest is een verfrissend concept in een medialandschap waarin het 'game frame' vaak de bovenhand haalt. In de stemtest wordt politiek niet als schaakspel tussen tv-persoonlijkheden neergezet, maar mag het over programmapunten en ideologische posities gaan. De stemtest stimuleert honderdduizenden kiezers om over politieke inhoud te reflecteren. En dat is geen klein bier in tijden van politiek wantrouwen en desinteresse. Voting Aid Applications zoals de stemtest zijn niet enkel informatief, maar ook emancipatorisch.

Tegelijk kan je niet ontkennen dat de stemtest een machtig campagne-instrument is. Onderzoek toont aan dat de stemtest onze frêle democratische keuzes beïnvloedt, ook al veroorzaakt ze wellicht geen electorale aardverschuivingen. Het effect van de stemtest is in de eerste plaats bevestigend: kiezers worden in hun keuze bestendigd. Wanneer een partij niet in de stemtest zit, wordt haar potentiële electoraat naar andere partijen weggeleid. Wellicht nog belangrijker is dat de stemtest het epicentrum vormt van een media-offensief. Toegang tot de stemtest levert tv-tijd en krantenberichtgeving op. Wie niet in de stemtest zit, wordt tot de politieke marginaliteit veroordeeld.

De discussie welke partijen tot de stemtest toegelaten worden, is geen detail. De bewuste keuze om de PVDA+ weg te laten lijkt ons eerder gebaseerd op arbitraire criteria dan op steekhoudende argumenten.

Het argument dat de PVDA+ te klein is, snijdt geen hout. Peilingen tonen aan dat de partij een geloofwaardige kandidaat is om één of meer zetels binnen te halen. Dat is zeker het geval in Wallonië (waar de peilingen rond 7 procent schommelen) en Antwerpen (waar Peter Mertens opkomt). Hoe kan het dat een partij die sociologisch relevant is niet wordt opgenomen? In vorige edities (2004 en 2007), toen PVDA veel kleiner was, zat de partij wél in de stemtest. In 2004 figureerden ook Spirit (dat in kartel opkwam met de sp.a) en Vivant (kartel met VLD) als afzonderlijke partijen in de stemtest. Nochtans was het electoraal én maatschappelijk gewicht van die partijen veel kleiner dan de PVDA+ vandaag.

Moet de stemtest enkel focussen op partijen die vandaag in het Parlement vertegenwoordigd zijn? Wij vinden van niet. Verkiezingen gaan niet alleen om het beleid van de voorbije legislatuur. Willen we een kritische evaluatie maken, dan moeten de ideologische keuzes voor een andere toekomst - en dus andere partijen - wel eerst aangeboden worden. Nu is de stemtest systeembevestigend en conservatief opgezet. Opkomende partijen/stromingen worden de facto uitgesloten, wat tot een self-destroying prophecy leidt.

Deze discussie reikt verder dan stemmenwinst voor de ene of de andere partij: ze grijpt naar de kernprincipes van een democratisch bestel. In een gezonde democratie, die leeft van de tegenspraak en ideologisch conflict, is de vraag welke partijen toegang krijgen tot de publieke arena essentieel. Democratie veronderstelt dat de strijd om parlementszitjes eens om de zoveel jaar volledig wordt opengegooid. En dat het de kiezer is die deze strijd beslecht, op basis van de keuze voor een toekomstig maatschappijbeeld. Obstakels die deze keuzes kanaliseren en het debat verengen, zijn onwenselijk. Jammer genoeg dreigt de stemtest in deze val te trappen.

Het zijn de burgers die moeten kunnen oordelen over de waarde van de PVDA+ en haar ideeën. Dat academici toch besluiten een ideologische stroming bij voorbaat uit te sluiten, leidt tot vragen over de wetenschappelijke waarde van deze stemtest. Het is een doorn in ons democratische oog.

Bart Meuleman, socioloog KU Leuven; Orhan Agirdag, socioloog UGent; Pascal Debruyne, politicoloog UGent; Thomas Decreus, politiek filosoof KU Leuven; Brecht Desmedt, politicoloog UGent; Nadia Fadil, docente antropologie KU Leuven; Mattias Lievens, politiek filosoof KU Leuven; Valeria Pulignano, sociologe KU Leuven en Karim Zahidi, filosoof UA.